महिलामाथि लक्षित साइबर हिंसा: फोटो र भिडियो दुरुपयोगको यथार्थ र समाधान
आजको डिजिटल युगमा इन्टरनेटले मानिसहरूलाई जोड्ने मात्र होइन, कहिलेकाहीँ दु:ख दिने माध्यम पनि बन्न थालेको छ । महिलाहरूलाई लक्षित गर्दै फोटो र भिडियोको दुरुपयोग गर्नु अहिलेको सबैभन्दा गम्भीर साइबर अपराधमध्ये एक हो । यस प्रकारको साइबर हिंसा ले केवल महिलाको व्यक्तिगत जीवनमा असर पार्नुकाे साथै मानसिक, सामाजिक र व्यावसायिक जीवनसमेत तहसनहस पार्न सक्छ ।
साइबर हिंसा भन्नाले के जनाउँछ?
साइबर हिंसा भन्नाले इन्टरनेट वा डिजिटल प्रविधिको माध्यमबाट गरिने हिंसात्मक कार्यहरूलाई जनाइन्छ । यसमा धम्की, ब्ल्याकमेल, निजी तस्बिर वा भिडियोको दुरुपयोग, साइबर स्टाकिङ, ट्रोलिङ आदि पर्छन् । विशेषतः महिलाहरूलाइ लक्षित गरी साइबर हिंसामा तस्बिर र भिडियोको अवैध प्रयोग, सोशल मिडिया मार्फत चरित्र हत्या, जबर्जस्ती नग्न सामग्री शेयर, वा मानसिक ब्ल्याकमेल हुने गरेका छन् ।
कसरी हुन्छ फोटो/भिडियो दुरुपयोग?
- ह्याकिंग: सोशल मिडिया वा मोबाइल फोन ह्याक गरेर व्यक्तिगत फोटो/भिडियो चोर्ने ।
- फेक प्रोफाइल: पीडितको नाममा फर्जी प्रोफाइल बनाएर तस्वीरहरू प्रयोग गर्ने ।
- ब्ल्याकमेल: अन्तरंग सामग्री प्रयोग गरेर पैसाको माग वा सम्बन्धको दबाब दिने ।
- Revenge Porn: सम्बन्ध विच्छेदपछि प्रतिशोधस्वरूप भिडियो/फोटो सार्वजनिक गर्ने ।
महिला लक्षित साइबर हिंसा किन बढ्दैछ?
- डिजिटल साक्षरताको कमी: धेरै महिलाहरू साइबर सुरक्षाको सामान्य ज्ञानबिनै इन्टरनेट प्रयोग गर्छन् ।
- कानुनी डरको अभाव: अपराधीहरूलाई कारबाही हुँदैन भन्ने सोच ।
- भय र सामाजिक लाज: धेरै महिलाहरू रिपोर्ट गर्न डराउँछन्, जसले अपराधीलाई हौसला दिन्छ ।
- सोशल मिडिया प्रयोगको वृद्धि: निजी जीवन खुला रूपमा राख्दा गोपनीयता गुम्ने खतरा बढ्छ ।
यसका गम्भीर प्रभावहरू
- मानसिक असर: डिप्रेशन, एन्झायटी, आत्मग्लानि, आत्महत्या प्रयास
- सामाजिक बहिष्कार: पीडितलाई नै दोष दिने प्रवृत्ति
- व्यावसायिक असर: करियरमा असर, प्रतिष्ठामा धक्का
कानुनी अधिकार र सुरक्षा
नेपालमा साइबर हिंसा विरुद्धका केही कानुनी प्रावधानहरू:
- साइबर अपराध ऐन २०६३: फोटो/भिडियो दुरुपयोग गर्नेहरूलाई कारबाही गरिन्छ ।
- Electronic Transaction Act (ETA): डिजिटल माध्यमबाट गरिएका गैरकानुनी क्रियाकलापमा सजाय हुन्छ ।
- National Women Commission Nepal र Cyber Bureau, Nepal Police मा उजुरी दिन सकिन्छ ।
कसरी बच्ने? रोकथामका उपायहरू:
- Privacy Settings मिलाउनुहोस्: सोशल मिडियामा तपाईंका सामग्री हेर्न कसले सक्छ भन्ने सेटिंग जाँच गर्नुहोस् ।
- Two-Factor Authentication (2FA): Social Media वा Email मा सुरक्षाका लागि अनिवार्य गर्नुहोस् ।
- सावधानीपूर्वक शेयर गर्नुहोस्: कुनैपनि निजी तस्बिर/भिडियो सुरक्षित च्यानलबाहेक नपठाउनुहोस् ।
- फेक अकाउन्ट रिपोर्ट गर्नुहोस्: फर्जी प्रोफाइल देखिएमा तुरुन्त रिपोर्ट गर्नुहोस् ।
- Digital Literacy सिक्नुहोस्: डिजिटल सुरक्षा सम्बन्धी अनलाइन कोर्सहरू लिने गर्नुपर्छ ।
यदि पीडित बन्नुभयो भने के गर्ने?
- डराउनु हुँदैन, रिपोर्ट गर्नुहोस् ।
- Screenshot, URL, Chat History सबै प्रमाण सुरक्षित राख्नुहोस् ।
- नजिकको साइबर शाखा वा प्रहरीमा उजुरी गर्नुहोस् ।
- साइकोलोजिकल परामर्श लिनुहोस्, तपाईं एक्लो हुनुहुन्न ।
निष्कर्ष:
साइबर स्पेस सुरक्षित होस् भन्ने चाहना हरेक प्रयोगकर्ताको हुन्छ । तर महिलाहरूलाई लक्षित साइबर हिंसाका घटनाहरूले अझ सजग बनाउँछ । फोटो वा भिडियो दुरुपयोगजस्ता अपराध रोक्नका लागि कानुनी चेतना, डिजिटल सुरक्षा, र सामाजिक समर्थन अत्यावश्यक छ । हामी सबै मिलेर सुरक्षित डिजिटल समाज बनाउनु पर्छ, जहाँ हरेक महिला निर्भीक रूपमा आफ्नो डिजिटल अधिकार प्रयोग गर्न सकुन ।
